قاچاق مهاجر به مثابۀ تجارت: کندوکاو فرایند قاچاق مهاجران اقتصادی از افغانستان به ایران

قاچاق مهاجر یکی از پدیده‌هایی است که طی دهه‌های گذشته توجه بسیاری از سیاست­گذاران و محققان را به خود جلب کرده است. با این حال، به دلیل محدودیت‌های روش‌شناختی و ماهیت غیرقانونی این پدیده نه تنها سنجش آن در بسیاری از موارد ناممکن است، بلکه تلاش‌های نظری برای تبیین آن نیز دشوار است. روش تحقیق مقاله حاضر کیفی بوده و داده‌های مورد نیاز از طریق مصاحبۀ عمیق با 22 فرد قاچاقچی/ قاچاق­بر فعال در خاک افغانستان و همچنین مصاحبۀ با 44 مهاجر اقتصادی قاچاق‌شده به ایران در دو ولایت نیمروز و هرات گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان داد فرایند قاچاق مهاجران به ایران در سه مرحله انجام می­گیرد؛ در مرحلۀ نخست، وظیفۀ اصلی قاچاق­بران یافتن مشتری و سازمان­دهی شرایط و وسایل سفر می‌باشد. همچنین، مهاجران معمولاً به دو شیوه قاچاق­بران خود را پیدا می‌کنند: از طریق شبکه‌های فامیلی و دوستی یا رفتن به شهر زرنج که نقطۀ شروع مهاجرت‌های نامتعارف از افغانستان به سوی ایران است. در مرحلۀ بعد، که مسیر مهاجرتی است، شبکه‌های قاچاق از شهر زرنج مهاجران را به سوی مرز پاکستان می‌برند و با عبور از مناطق تحت کنترل طالبان و ملیشا (شبه‌نظامیان غیردولتی) داخل خاک پاکستان می‌شوند و از آنجا با کمک شبکه‌های محلّی از مرز ایران گذشته و به استان سیستان و بلوچستان وارد می­شوند. پس از رسیدن به شهرهای مقصد در داخل ایران، تماس قاچاق­بران با مهاجران قطع شده و ادغام آنها در جامعۀ مقصد توسط شبکه‌های فامیلی و دوستی‌ مهاجران شکل می‌گیرد. در نتیجه­گیری از مقاله می­توان گفت که قاچاق مهاجر از افغانستان به ایران فرایندی سودآور، چند مرحله­ای و پیچیده است که در سطوح مختلف و با بازیگرانی گوناگون شکل می­گیرد. بعلاو، در فرهنگ و جامعه افغانستان، مهاجرت غیرقانونی نوعی استراتژی بقاء بوده و در فرایند تحقق آن قاچاق­بر نه تنها مجرم نبوده، بلکه به­عنوان عامل نجات­دهنده، از تصویر اجتماعی مثبت و منزلت اجتماعی برخوردارند.